ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΒΗΤΗΣ
Παχυσαρκία ονομάζουμε τη συσσώρευση περισσοτέρου λίπους από το κανονικό στο ανθρώπινο σώμα. Η κατάσταση αυτή οδηγεί στην αύξηση του βάρους του σώματος σε μη φυσιολογικά επίπεδα.
Οι αριθμοί για την παχυσαρκία είναι ιδιαίτερα ανησυχητικοί. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το 2005 περίπου 1.6 δισεκατομμύρια ενήλικες ήταν υπέρβαροι και 400 εκατομμύρια παχύσαρκοι. Ο ρυθμός αύξησης της συχνότητας της παχυσαρκίας οδηγεί στον υπολογισμό ότι μέχρι το 2015, ο αριθμός των υπέρβαρων ενηλίκων θα ανέρχεται παγκοσμίως στα 2.3 δισεκατομμύρια και των παχύσαρκων στα 700 εκατομμύρια. Σε ότι αφορά στην Ελλάδα, το 38,5% του πληθυσμού είναι υπέρβαρο ενώ το 17,3% έχει πρόβλημα παχυσαρκίας σύμφωνα με την Εθνική Έρευνα Υγείας της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας για το 2009.
Τις τελευταίες δεκαετίες η συχνότητα του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 αυξάνεται δραματικά. Η αύξηση αυτή δεν είναι τυχαία. Ακολουθεί κατά πόδας την εκρηκτική αύξηση στη συχνότητα της παχυσαρκίας, η οποία αποτελεί τον κυριότερο προδιαθεσικό παράγοντα για την εμφάνιση του διαβήτη τύπου 2.
Πώς υπολογίζεται ο βαθμός και ο τύπος της παχυσαρκίας;
Ο καλύτερος τρόπος για να υπολογίσει κανείς το βαθμό και τον τύπο της παχυσαρκίας του είναι με τις εξής μεθόδους:
- Το Δείκτη Μάζας Σώματος (BMI, body mass index).
- Την περίμετρο της μέσης (waist circumference).
Φυσιολογική περίμετρος μέσης θεωρείται εκείνη που είναι μικρότερη από τα 94 εκατοστά για τους άνδρες και τα 80 εκατοστά για τις γυναίκες.
3. Την περίμετρο των ισχίων (γοφών) μας.
4. Το λόγο των περιμέτρων μέσης/ισχίων (WHR, waist-to-hip ratio). Με βάση τον λόγο αυτό διακρίνονται δύο τύποι τοπικής παχυσαρκίας:
- Η ανδρικού ή κοιλιακού ή κεντρικού τύπου παχυσαρκία (συσσώρευση λίπους στον κορμό)
- H γυναικείου τύπου παχυσαρκία (συσσώρευση λίπους στους γλουτούς και μηρούς)
Ενδεικτικές τιμές που υποδηλώνουν κοιλιακή παχυσαρκία είναι λόγος πάνω από 0.95 στους άνδρες και πάνω από 0.80 στις γυναίκες.
Πώς υπολογίζεται ο Δείκτης Μάζας Σώματος;
Το ΒΜΙ υπολογίζεται διαιρώντας το βάρος του σώματος μας σε κιλά (kg) με το τετράγωνο του ύψους μας σε μέτρα (m). Δηλαδή αν κάποιος είναι 85 κιλά και έχει ύψος 1.70 μέτρα, έχει ΒΜΙ 85/2.89 = 29.41 kg/m2.
Πατήστε εδώ για να δείτε το δικό σας Δείκτη Μάζας Σώματος.
Βάσει του Δείκτη Μάζας Σώματος πόσες κατηγορίες σωματικού βάρους υπάρχουν;
Βάσει του ΒΜΙ υπάρχουν οι εξής πέντε κατηγορίες σωματικού βάρους:
- Κάτω από 18.5 kg/m2 → Λιποβαρές άτομο
- Μεταξύ 18.5 – 24.9 kg/m2 → Άτομο φυσιολογικού βάρους
- Μεταξύ 25 – 29.9 kg/m2 → Υπέρβαρο άτομο
- Μεταξύ 30 – 39.9 kg/m2 → Παχύσαρκο άτομο
- Πάνω από 40 kg/m2 → Νοσογόνος παχυσαρκία
Το άτομο δηλαδή του προηγούμενου παραδείγματος (ΒΜΙ 29.41 kg/m2), είναι υπέρβαρο.
Ποια είναι η πιο σωστή μέθοδος για τη μέτρηση των περιμέτρων της μέσης και των ισχίων;
Για τη μέτρηση της περιμέτρου της μέσης, το άτομο πρέπει να είναι σε όρθια στάση σε ελαφρά εκπνοή, με τα πόδια του σε απόσταση περίπου 30 εκατοστών. Η περίμετρος μετράται με μεζούρα που τοποθετείται πάνω στο δέρμα παράλληλα προς το έδαφος, μεταξύ της τελευταίας πλευράς και του σκληρού άνω άκρου των γοφών (περίπου δηλαδή στο ύψος του ομφαλού).
Η μέτρηση της περιμέτρου των ισχίων μας γίνεται στο φαρδύτερο σημείο των γοφών.
Πόσο κινδυνεύει η υγεία μου λόγω της παχυσαρκίας;
Η παχυσαρκία είναι νόσος με σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία και την ίδια τη ζωή του ατόμου που πάσχει. Η θνητότητα αυξάνεται προοδευτικά ακολουθώντας το Δείκτη Μάζας Σώματος, ούτως ώστε ένας ασθενής με ΒΜΙ πάνω από 40 kg/m2 έχει περίπου τριπλάσιο κίνδυνο να πεθάνει από ένα άτομο του ιδίου φύλου και ηλικίας με ΒΜΙ μεταξύ 18.5 και 25 kg/m2.
Το πιο σημαντικό αίτιο θανάτου για παχύσαρκα άτομα είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, όπως έμφραγμα και εγκεφαλικό. Στον κίνδυνο αυτό συμβάλλει και η αυξημένη συχνότητα διαβήτη και υπέρτασης που προκύπτει από την αύξηση του σωματικού βάρους. Μεταξύ των παχύσαρκων ατόμων το 20% εμφανίζουν διαβήτη. Είναι εντυπωσιακό ότι ένα άτομο παχύσαρκο έχει σχεδόν 8πλάσιο κίνδυνο για διαβήτη, 5πλάσιο για καρδιαγγειακή νόσο και περίπου 3πλάσιο κίνδυνο για υπέρταση σε σχέση με ένα άτομο με κανονικό βάρος.
Επίσης σε άτομα παχύσαρκα εμφανίζονται συχνότερα κάποιες παθήσεις όπως πέτρες στην χολή, λίπος στο συκώτι, αυξημένο ουρικό οξύ στο αίμα, υψηλή χοληστερόλη και ορισμένες μορφές καρκίνου.
Πώς ακριβώς εξηγείται η σχέση παχυσαρκίας και διαβήτη τύπου 2;
Διάφορες μελέτες έδειξαν ότι οι πάσχοντες από παχυσαρκία και διαβήτη τύπου 2 εμφανίζουν υψηλά επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα τους καθώς και μείωση της σύνδεσης της ινσουλίνης στους υποδοχείς της για να ασκήσει τη δράση της, μια κατάσταση που καλείται «αντίσταση στην ινσουλίνη» ή «ινσουλινοαντοχή». Ιδιαίτερα η κοιλιακή (ή ανδρικού ή κεντρικού τύπου) παχυσαρκία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη ινσουλινοαντοχής. Η εξήγηση είναι ότι το λίπος που συνιστά την κοιλιακή παχυσαρκία, παράγει μια σειρά ουσιών οι οποίες διαταράσσουν την ανταπόκριση των κυττάρων των μυών και του ήπατος (αλλά και άλλων οργάνων) στην επίδραση της ινσουλίνης.
Όπως είδαμε, η ινσουλίνη υποβοηθεί την είσοδο του σακχάρου στα κύτταρα ώστε να χρησιμοποιηθεί από αυτά για την παραγωγή ενέργειας ενώ παράλληλα, συμμετέχει στο μεταβολισμό του λίπους. Σε παχύσαρκα άτομα, λόγω της ινσουλινοαντοχής, η επίδραση της ινσουλίνης (που παράγεται σε φυσιολογικά επίπεδα) στα κύτταρα είναι μειωμένη. Ως εκ τούτου προκαλείται η είσοδος μικρότερης από το φυσιολογικό ποσότητας σακχάρου στα κύτταρα και για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση αυτή από τον οργανισμό, παράγεται περισσότερη ινσουλίνη από το πάγκρεας (υψηλά επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα) για να διατηρηθούν φυσιολογικά τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Με την πάροδο του χρόνου όμως, το πάγκρεας ανεπαρκεί να αντιμετωπίσει τα αυξημένα επίπεδα σακχάρου και έτσι εμφανίζεται η υπεργλυκαιμία που χαρακτηρίζει το διαβήτη τύπου 2.
Για του λόγου το αληθές είναι σημαντικό ότι περίπου το 80 – 85% των διαβητικών τύπου 2 είναι παχύσαρκοι.
Αν έχω κοιλιακή παχυσαρκία τι πιθανότητες έχω να αναπτύξω διαβήτη σε κάποια φάση;
Αν είστε άνδρας με περίμετρο μέσης πάνω από 100 εκατοστά, ο κίνδυνος για διαβήτη αυξάνει κατά 3.5 φορές.
Αν είστε γυναίκα με ΒΜΙ 35 kg/m2 έχετε 90 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσετε διαβήτη, έναντι μιας συνομήλικης σας με ΒΜΙ μικρότερο από 22 kg/m2.
Επίσης για κάθε κιλό αύξησης του βάρους σώματος σας, ο κίνδυνος για διαβήτη αυξάνεται κατά 4.5%.
Υπάρχουν φάρμακα που αυξάνουν το σωματικό βάρος;
Φάρμακα που έχουν ενοχοποιηθεί για προσθήκη βάρους είναι:
- Η κορτιζόνη.
- Η ινσουλίνη.
- Οι σουλφονυλουρίες (αντιδιαβητικά φάρμακα), δηλαδή το Daonil (γλιβενκλαμίδη), το Amaryl (γλιμεπιρίδη) και το Diamicron (γλικλαζίδη).
- Οι μεγλιτινίδες (αντιδιαβητικά φάρμακα), δηλαδή το Starlix (νατεγλινίδη) και το Novonorm (ρεπαγλινίδη).
- Τα αντιεπιληπτικά Depakine (βαλπροϊκό νάτριο), Epanutin (φαινυτοίνη) και Neurontin (γκαμπαπεντίνη).
- Τα αντικαταθλιπτικά Seropram (σιταλοπράμη) και Remeron (μιρταζαπίνη).
- Τα αντιψυχωσικά Zyprexa (ολανζαπίνη), Chlorpromazine (χλωροπρομαζίνη) και Risperdal (ρισπεριδόνη).
- Αντιυπερτασικά της ομάδας των βήτα-αποκλειστών, όπως το Neocardon ή Tenormin ή Tredol (ατενολόλη).
- Oρμόνες, όπως προγεστερόνη και ορισμένα αντισυλληπτικά δισκία.
- Κάποια φάρμακα κατά του ΑΙDS.
Τι σχέση έχει η παχυσαρκία με το λιπώδες συκώτι (fatty liver);
Η αυξημένη εναπόθεση λίπους στο συκώτι οδηγεί σε μια κατάσταση που λέγεται «λιπώδης διήθηση του ήπατος» ή απλά «λιπώδες ήπαρ». Η παχυσαρκία και η υπερλιπιδαιμία που τη συνοδεύει φαίνεται να ευθύνονται για την κατάσταση αυτή.
Εμφανίζεται συνήθως σε μεσήλικα άτομα που εμφανίζουν κοιλιακή παχυσαρκία και ανακαλύπτεται τυχαία αφού συνήθως δεν προκαλεί κανένα σύμπτωμα. Απαιτείται εξέταση αίματος στην οποία θα αναδειχθούν αυξημένες τιμές ηπατικών ενζύμων και απεικόνιση με υπερηχογράφημα ή/και αξονική τομογραφία.
Ενδέχεται να εξελιχτεί σε μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα (ΝASH, non-alcoholic steatohepatitis), η οποία είναι επικίνδυνη κατάσταση καθώς μπορεί να οδηγήσει σε κίρρωση του ήπατος ή και σε καρκίνο.
H βλάβη του συκωτιού ανταποκρίνεται στην απώλεια βάρους και μπορεί να υποστρέψει, ειδικά αν βρίσκεται σε αρχικά στάδια.
Υπάρχουν φάρμακα που δρουν κατά της παχυσαρκίας;
Το μόνο εγκεκριμένο φαρμακευτικό σκεύασμα που υπάρχει επί του παρόντος για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι η ορλιστάτη (Xenical, Alli) που κυκλοφορεί στην Ευρώπη από το 1998 και στις ΗΠΑ από το 1999.
Η ορλιστάτη δρα στον αυλό του εντέρου χωρίς να απορροφάται, αναστέλλοντας τη δράση ορισμένων ενζύμων που ονομάζονται λιπάσες. Τα ένζυμα αυτά παράγονται από το πάγκρεας και το έντερο και είναι υπεύθυνα για τη διάσπαση του λίπους που λαμβάνουμε με τις τροφές. Ως αποτέλεσμα της δράσης αυτής ελαττώνεται η απορρόφηση του προσλαμβανόμενου λίπους κατά 30%, ποσοστό το οποίο αποβάλλεται στα κόπρανα. Παράλληλα η λήψη της οδηγεί σε μείωση των επιπέδων της «κακής» LDL χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων, ενώ έχει ευνοϊκή επίδραση στη ρύθμιση του διαβήτη και της πίεσης. Φαίνεται επίσης να μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης διαβήτη σε άτομα που έχουν προδιαβήτη.
Λαμβάνεται τρεις φορές την ημέρα, ταυτόχρονα με κάθε γεύμα.
Ποιες είναι οι ανεπιθύμητες ενέργειες της ορλιστάτης;
Η ορλιστάτη είναι ένα ασφαλές φάρμακο. Προκαλεί αυξημένο αριθμό κενώσεων, οι οποίες έχουν συχνά λιπαρή σύσταση. Επίσης μπορεί να προκαλέσει ένα αίσθημα φουσκώματος καθώς και έντονη ανάγκη για αφόδευση. Με την πάροδο του χρόνου όμως οι ανεπιθύμητες αυτές ενέργειες γίνονται ηπιότερες, ειδικά αν μειωθεί η πρόσληψη λιπαρών τροφών.
Ποιες χειρουργικές επεμβάσεις υπάρχουν για αντιμετώπιση της παχυσαρκίας;
Η χειρουργική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας έχει θέση σε άτομα με νοσογόνο παχυσαρκία, δηλαδή με ΒΜΙ πάνω από 40 kg/m2 καθώς και σε άτομα με ΒΜΙ πάνω από 35 kg/m2 εφόσον συντρέχουν σοβαροί λόγοι υγείας, όπως διαβήτης, προβλήματα με την καρδιά κ.α.
Οι χειρουργικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια αποτελούν τον κλάδο την βαριατρικής χειρουργικής και είναι οι εξής:
- Δυσαπορροφητικές επεμβάσεις, που οδηγούν σε μείωση της απορρόφησης της προσλαμβανόμενης τροφής από το έντερο του παχύσαρκου. Παράδειγμα τέτοιας επέμβασης αποτελεί η γαστρική παράκαμψη ή γαστρικό bypass.
- Περιοριστικού τύπου επεμβάσεις, που περιορίζουν τον όγκο του στομάχου οδηγώντας έτσι σε γρηγορότερη εμφάνιση του αισθήματος πληρότητας. Παράδειγμα τέτοιας επέμβασης είναι η τοποθέτηση γαστρικού δακτυλίου καθώς και η επιμήκης γαστρεκτομή.
Η επιλογή του είδους της επέμβασης στο οποίο θα υποβληθεί ο παχύσαρκος είναι αρκετά δύσκολη και εξατομικεύεται από τον εξειδικευμένο ιατρό.